بلاغت نثر صوفیانۀ خطابی در تمهیدات­ عین­القضات*

بلاغت نثر صوفیانۀ خطابی در تمهیدات­ عین­القضات*   مریم عرب[1] کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دکتر فاطمه مدرّسی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه چکیده تمهیدات به مانند دیگر آثار عین­القضات متأثّر از مشرب و مشی عرفانی اوست و در عین تعلیمی بودن تجربیّات عارفانۀ او را بیان می­دارد. از اینرو عین القضات در آن زبانی با اصطلاحات خاص پدید می­آورد که به یاری آن بتواند مقاصد و اندیشه­های عارفانه و احساسات و هیجانات درونی خود را به گونه­ای مؤثرتر ابراز نماید. عین القضاه، بخوبی می­داند میزان اثرگذاری گفتار در مقایسه با نوشتار بیشتر است؛ دلایل این امر بروز احساسات و هیجانات گوینده، لحن و آهنگ ادای جملات، حالت­های صورت و دست گوینده و از همه مهمتر حضور شنونده و مشاهدۀ احوال و عکس­العمل­های او توسّط گوینده است، زیرا گفتار را نمی­توان فقط مشغلۀ گوینده قلمداد کرد. گفتار حاصل ارتباط متقابل گوینده با شنونده است و گوینده پیشاپیش، واکنش شنونده را در فعّالیّت کلامی خود دخالت می­دهد، از اینرو از کلام خطابی بهره می­گیرد تا شنوندگان را به صورت پویا به سمت جریان عمل پیش برد. به این ترتیب خوانش و تحلیل متن مبدّل به تجربه­ای زیباشناسانه می­شود که از رهگذر آن خواننده و متن، در ذهن خواننده به هم می­پیوندند و معنی را خلق می­کنند. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی اقسام خطاب در نثر صوفیانۀ تمهیدات می‌پردازد. برآیند تحقیق نشان از آن دارد که عین­القضات کوشیده به جای بیان مفاهیم و معانی عرفانی در کسوت جملات خبری از انواع جملات انشایی با معانی ثانوی بهره برگیرد تا به این وسیله بر تأثیر کلام خود بر خواننده بیفزاید. * تاریخ دریافت مقاله: 18/3/90                       تاریخ پذیرش نهایی: 23/12/90 1- نشانی پست الکترونیکی نویسندۀ مسئول: [email protected]